از قبرستان تا چاه آب؛ تاریخچه هفتاد ساله محله پروین اعتصامی

 محله پروین اعتصامی با قدمتی بیش از 6دهه جزو محلات قدیمی و ریشه‌دار منطقه محسوب می‌شود. اولین ساکنان این محله کارگران و کارکنان کارخانه نخریسی بودند که با ساخت منازل خود در این محله باعث شکل‌گیری و رونق محله شدند به طوری که امروز بالغ بر 21هزار نفر در این محله زندگی می‌کنند.

کارخانه نخریسی در اواخر دهه 30 به کارکنان و کارگرانش بخشی از زمین‌های خود را که در مکان فعلی محله پروین اعتصامی واقع شده است، بخشید تا کارکنانش را صاحب خانه کند که در نزدیکی محل کارشان قرار دارد. 

با اسکان کارکنان و کارگران کارخانه نخریسی در زمینی که می‌گویند بایر بوده، به مرور زمان مردم دیگر نقاط شهر نیز به اینجا می‌آیند و باعث شکل‌گیری خیابان‌های پروین اعتصامی، سلیمانی‌منش، احزاب، احد و شهید تونی به مرور زمان می‌شوند.

شکل‌گیری محله پروین اعتصامی

مهدی آقاجانی در سال 1340 در یکی از منازل محله پروین اعتصامی به دنیا آمد و همواره در آن سکنی داشته است. او از شکل‌گیری محله پروین اعتصامی می‌گوید: «پس از اینکه کارخانه نخریسی زمین بین کارگران و کارکنانش تقسیم کرد. مردم شروع به ساخت‌وساز در محدوده خیابان پروین اعتصامی کردند. ساختمان‌ها تا نزدیکی خیابان شهید سلیمانی‌منش ادامه پیدا کرد، پس از آن شکل محله به این گونه بود که از خیابان شهید سلیمانی‌منش به بعد مردم کشاورزی می‌کردند.»

در گذشته کال کوچکی خیابان پروین اعتصامی را به دو قسمت تبدیل می‌کرد که مبدأ آن سیدی و مقصدش را زمین‌های کشاورزی محله کارگران امروزی می‌گویند

در گذشته کال کوچکی خیابان پروین اعتصامی را به دو قسمت تبدیل می‌کرد که مبدأ آن سیدی و مقصدش را زمین‌های کشاورزی محله کارگران امروزی می‌گویند. شهروند محله پروین اعتصامی با اشاره به این کال اظهار می‌دارد: «در میان خیابان پروین اعتصامی کالی عبور می‌کرد که سرچشمه آن از سمت سیدی بود. 

بسیاری از ماه‌های سال در آن آب بود آبی که در ابتدا بسیار زلال بود و ماهی‌های کوچکی در خود جای داده بود. در نقاط عمیق آن حتی کودکان آبتنی می‌کردند. پس از زیاد شدن جمعیت، بسیاری از ساکنان تمام فاضلاب خانه خود را راهی این کال کردند به شکلی که خیلی زود دیگر نه اثری از ماهی در آب بود و نه می‌شد در فصل گرما بوی آن را تحمل کرد. این شرایط تا پر شدن کال در حدود 50سال پیش ادامه داشت.»

مرحوم مقدم و خدماتش

در بین اهالی محله پروین اعتصامی شخصی به نام مقدم وجود داشت که بین مردم دارای محبوبیت و احترام زیادی بود. حتی نام خیابان پروین اعتصامی را به احترام و پاسداشت او مقدم گذاشته بودند. آقاجانی با اشاره به مرحوم مقدم بیان می‌دارد: «بی‌تردید همواره معروف‌ترین و محبوب‌ترین شهروند این محله مرحوم مقدم خواهد ماند.

 او از کارکنان کارخانه نخریسی بود و مردم احترام زیادی برایش قائل بودند. نام خیابان پروین اعتصامی و حتی محله به دلیل همتی که این شخص برای آبادانی آن داشت، مقدم گذاشته شد. البته اولین بار که نام مقدم بر محله نشست زمانی بود که کال پر می‌شد. آقای مقدم برای رفع تمام مشکلات محله فعال بود.

 او استشهاد جمع می‌کرد و به شهرداری و سازمان‌های دیگر می‌رفت و بسیاری او را می‌شناختند. تا جایی که من می‌دانم اولین بار نام مقدم زمان پرشدن کال مطرح شد. به کامیون‌ها و خودروهایی که می‌خواستند خاک به اینجا بیاورند گفته می‌شد بروید در منزل آقای مقدم خالی کنید. به همین شکل رفته رفته نام مقدم روی خیابان و محله نشست.

 البته مرحوم مقدم فرزندی نداشت که نامش را زنده نگهدارد. شاید گذاشتن نامش از سمت مردم به نوعی اطمینان بخشی برای زنده ماندن نامش به پاس زحماتی بود که برای محله کشیده است. هرچند نام این خیابان تغییر کرد اما هنوز خیلی‌ها اینجا را به نام مقدم می‌شناسند.»

آوردن آب به وسیله بانوان 

آقاجانی که به دوران کودکی و جوانی خود رفته است، خاطرات زیادی برای ما از آن دوران مطرح می‌کند که یکی از آن‌ها مربوط به آوردن آب از سوی بانوان محله است. 

خانم‌ها برای آوردن آب مجبور بودند مسافت زیادی را تا کوچه آب ماهی که امروز نامش خیابان نسترن است طی کنند

او در انتها می‌افزاید: «یکی از تصاویری که در ذهن من مانده؛ آوردن آب از میلان چهارم که حالا نامش پروین اعتصامی 4 است. آنجا یک نانوایی بود که یک چاه آب داشت و مردم با تلمبه از آن آب می‌کشیدند. علاوه بر این چاه به‌ویژه تا قبل از احداثش خانم‌ها برای آوردن آب مجبور بودند مسافت زیادی را تا کوچه آب ماهی که امروز نامش خیابان نسترن است طی کنند.

 زنان محله پروین اعتصامی از آنجا آب به خانه می‌بردند، ظروف و لباس‌های خود را نیز در آنجا می‌شستند. البته بسیاری از مردم در منازل خود چاه داشتند.»

آرامستان محله 

تا پیش از دهه 50مردم محله پروین اعتصامی در گذشتگان خود را در آرامستان این محله به خاک می‌سپردند. این موضوع را سید مرتضی چاووشی یکی دیگر از ساکنان قدیمی پروین اعتصامی که متولد 1340است، بیان می‌کند. او می‌گوید: «در محله هر یک از اهالی که از دنیا می‌رفت مردم پیکر او را تا قبرستان همراهی می‌کردند و به خاک می‌سپردند. 

این روند تداوم داشت تا اینکه از سال 50 دیگر اجازه دفن اموات را در این قبرستان ندادند. رفته رفته نیز قبرستان خراب شد و حالا روی آن بوستان‌های اختر، گردشگری و منازل مسکونی و بخش اندکی از باغ گیاه شناسی قرار گرفته است. البته طبق تقسیم‌بندی اخیر محلات بخشی از خیابان پروین اعتصامی و مکان این آرامستان به محله کوی پلیس اختصاص پیدا کرد.»

چاووشی در انتها با اشاره به ویژگی شهروندان قدیمی پروین اعتصامی می‌افزاید:« در گذشته اصلی‌ترین خصوصیت مردم اتحاد و همدلی بود که امروز بسیار کم‌رنگ شده است. 

ما شاهد بودیم کسی جرئت نمی‌کرد برای یکی از ساکنان اینجا مزاحمت ایجاد کند چرا که تمام مردم پشت یکدیگر بودند. متأسفانه به مرور زمان از این اتحاد کاسته شد. البته گوشه‌ای از این اتحاد در شب شهادت امام سجاد(ع) که هزاران نفر از مردم محله پروین اعتصامی در آن شرکت می‌کنند همچنان نمود پیدا می‌کند.»